LENFÖDEM VE TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Lenfatik sistemin görevleri; doku ve hücrelerdeki yabancı maddeleri, mikropları uzaklaştırmak, kaybedilen proteinleri tekrar dolaşıma kazandırmak, doku ve kan sıvısı arasındaki dengeyi sağlamak, bağırsaklarda emilen yağ asitleri, vitaminleri dolaşıma katmak ve vücudun savunma sistemine destek olmakdır. Lenf sistemi lenf sıvısı, lenf damarları ve lenf düğümlerinden oluşur.
Lenf dolaşımı derin ve yüzeyel olmak üzere iki çeşittirler. Derin olanlar toplardamarlara eşlik eder, yüzeyel olanlar ise cilt altında bulunurlar. Lenf damarlarının içinde tıpkı toplardamarlarda olduğuı gibi lenf sıvısının geri akışını engelleyen kapakçıklar bulunur. Lenf düğümleri gruplar halinde toplanarak lenf damarlarını birleştiren fasulye şeklinde yapılardır. Lenf düğümlerinde lenf sıvısının girişini ve çıkışını sağlayan damar bölümleri bulunur. Lenf sıvısı içeren küçük lenf damarları göğüs kafesi bölgesinde birleşerek büyük lenfatik kanalları oluşturarak toplardamar sistemine dökülürler.
Lenfödem nedir?
Lenfödem, lenf sistemdeki bozukluktan dolayı lenf sıvısının taşınamaması sonucu dokularda toplanması nedeniyle ilgili vücut kısımlarının şişmesidir.
Lenfödem kaç çeşittir?
Lenfödem ikiye ayrılır. Birincisi, genetik yapısal lenf bozukluklara bağlı primer lenfödem, ikincisi, daha önceden sağlam olan ancak cerrahi veya radyoterapi gibi nedenlere bağlı olarak sekonder lenfödemdir.
Lenfödem görülme sıklığı nedir?
Ortalama 20 yaş altında olmak üzere primer lenfödem görülme oranı 1.15/100.000’dır.
Lenfödem görülme yaşı nasıldır?
Primer lenfödem, doğumu takiben, ergenlik çağında veya geç dönemde orta yaş grubunda gelişebilir. sıklıkla ergenlik dönemi başlangıcında görülmektedir.
- Doğumu takiben görülen lenfödem %6-12,
- 1-35 yaş arası görülen %77-94
- 35 yaş sonrası görülen ise %11'ini oluşturur.
Lenfödem belirtileri nelerdir?
Çocuklarda genellikle bir ayak diğerinden büyük olduğu farkedilir. Farklı ayakkabı numaraları gündeme gelir ve bu çocuklara yapılan muayenede lenfödem olduğu görülür.
- Ağrı/rahatsızlık
- Şişlik (Ayaktan ve elden başlar yukarı ilerler)
- Uyuşukluk, karıncalanma, basınç veya sıkılık duyusu
- Ekstremite ağırlığı
- Enfeksiyona yatkınlık artar
- Deri bozulur
- Hareket kaybı olur
- Yara iyileşmesi bozulur
Primer Lenfödem derecesi nasıl sınıflandırılır?
Lenfödemin genel olarak 3 evreye ayrılmaktadır. Lenfödem gelişen bacakta sağlam bacağa göre 3cm’den daha fazla çap artışı varsa hafif, 3-5cm arasında çap artışı varsa orta, 5cm’den daha fazla çap artışı varsa ciddi lenfödemden bahsedilmektedir.
Resim. Ciddi lenfödem
Klinik olarak;
1. Çok hafif klnik bulgusu olan
2. Lenfödem kliniği belirgin olan ancak geri dönüşümlü olan
3. Lenfödem kliniği geri dönüşümsüz olan
4. Elefantiazis (Fil bacağı görünümü)
Lenfödem nedenleri nelerdir?
Yapısal olarak lenf sistemindeki yetersiz gelişime bağlı olarak gelişen primer nedenler veya cerrahi operasyonlar, infeksiyonveya radyoterapi gibi sekonder nedenler sorumlu tutulmaktadır. Primer lenfödem bebeklikte, ergenlikte veya ortayaş dönemlerinde gelişebilmektedir.
Tanıda hangi tetkikler kullanılır?
Lenfödem tanısında en önemli tanı aracımız lenfosintigrafidir. Bu test ile lenf damarlarında üç temel patoloji saptanır.
- Aplazi:lenf damarlarının hiç gelişmemesi
- Hipoplazi: az gelişmesi
- Hiperplazi: lenf damarları normalden geniş olup faonksiyon bozukluğu göstermeleridir.
Şekil a,b: Sol bacakta lenföedemi / sintigrafisinde uylukta ve diz altında akım yok (European Manual of MedicineVascular Surgery
LENFÖDEM TEDAVİSİ
Lenfödem tedavisi komplet dekonjestif tedaviyi gerektirir. Bu tedavide; elle yapılan manuel fizyoterapi, kompresyon tedavisi, egzersiz tedavisi, cilt bakımı ve hasta eğitimi yeralmaktadır.
Lenfödemde Manuel Fizyoterapi
Fizyoterapistler tarafından profesyonel olarak Manuel lenfatik drenaj tekniği uygulanarak lenf akışı kolaylaştırmak ve doku sertliğini azaltmak amaçlanır. Bu teknik lenfatik sistemin anatomik ve fizyolojik alt yapısına göre geliştirilmiş son derece ılımlı, yavaş ve ritmik yapılan özel bir drenaj tekniğidir.
Lenfödem masajı hangi sıklıkla yapılmalı
lenfödem masajında program bacağın durumuna göre kara verilir.Başlangıçta ilk 1 hafta 5 gün, daha sonra 2 hafta boyunca haftada 3 gün, takiben haftada 2 gün ödem düzelinceye kadar devam ettirilir. Daha sonra klinik durumuna göre haftada 1 , ayda 1 devam ettirilir.
Buna bağlı ödem kontrol altına alınır ve eklemlerin hareket kabiliyeti artırılır. Fizyoterapi ile kozmetik problemler azaltılır ve psikolojik olarak iyilik hali sağlanır.
Lenfödemde Kompresyon Bandajlama
- Doku basıncını artırır
- İntertisyel kapiller sıvı filtrasyonunu azaltır
- Doku sertliklerini azaltır
- Ekstremiteyi şekillendirir
Lenfödemde Kompresyon Giysileri ; (Koruyucu faz)
- Etkilenmiş ekstremiteyi korumak
- Lenf akışını stimüle etmek
- Basınç çok önemli !!
- 10-30 mmhg Üst ekstremite
- 30 mm Hg Alt ekstremite
Lenfödemde Pnömatik Kompresyon Pompaları
- İntersitiyal ortamdan suyu uzaklaştırabilirler ama
- proteinleri uzaklaştıramazlar
- Lenf kollektörleri olumsuz etkiler
- Suyun distalden proksimale hareket ederek burada yığılmasına neden olur
- Fibrötik dokularda daha fazla fibrözise yol açar
Lenfödemde Dekonjestif Egzersiz
- Lenfanjiomotoriyi arttırır
- İntertisyel sıvının mobilizasyonunu sağlar
- Sempatik tonusu azaltır
- Torasik dal içinde filtrasyon ve temizleme hareketlerini arttırır
- Lenf akımını hızlandırır ve ödemi azaltır
- Fibrosklerotik dokuyu azaltır
- NEH genişliğini korur ve esnekliğini arttırır
- Kasları kuvvetlendirir
- Postürü korur ve geliştirir
Lenfödemde uyulması gereken kurallar
- Sık sık oturmalı veya uzanarak dinlenmeli
- Otururken ve yatarken kol yastıkla yükseltilmeli
- Aşırı sıcak suyla yıkanmamalı, saunaya, buhar odalarına girmemeli
- Isı kaynakları önüne oturmamalı
- Çamaşır asma gibi aşırı uzanma gerektiren ev işlerini lenfödemli kolla yapmamalı
ANTALYA VARİS/ Prof. Dr.İlhan Gölbaşı
