PROF. DR. İLHAN GÖLBAŞI MAKALELER

Günlük hayatımızda üzerimize üzerimize gelen pek çok stres faktörüne bağlı olarak, psikolojik gerilim ve kas spazmları gelişmektedir. Tam olarak bir hastalığa tekabül etmeyen, fakat rahatsız edici bu tabloya önemli bir isim takmak gerekiyordu. Oybirliği ile ‘damar damar üstüne binme’ ifadesini uygun gördük.

Varisler, normalde görülmeyen bacaktaki toplardamarlarımızın genişleyerek görünür hale gelmeleridir. Genel olarak bayanların %25-30’unda varis bulunmaktadır.

Bacaklarda şişlik oldukça sık görülen ve bir veya iki bacağı etkileyen proplemdir. Her iki bacaktaki ödemin nedeni genellikle aynıdır. Ödeme nedeni olan çok sayıda faktör bulunmaktadır.

Bacak ağrıları sıklıkla ciddi bir sağlık probleminin habercisidir. Bunlar genellikle damar, sinir veya eklem kaynaklı olmaktadır. Ancak bu hastalıklar sıklıkla bir biri ile karıştığı için, tanı ve tedavide önemli problemler görülmektedir.

Toplardamarlarımız atardamarların doku ve organları beslemek için gönderdiği kanı oksijenini kaybetmiş olarak yeniden kalbe dönüşünü sağlayan damarlarımızdır. Bacakta derin ve yüzeyel olmak üzere iki adet toplardamar bulunmakta olup, bu damarların en önemli özelliği kanın geri kaçışını önleyen kapakçıklara sahip olmalarıdır.Bu kapakçıklar kanı geri kaçırdıklarında varis, ödem, ağrı gibi problemler gelişir ve genel olarak bu tabloya venöz yetmezlik adı verilir. Bu kimselerde egsersize yanıt farklılık gösterir.

Modern tıp gelişinceye kadar hastalıkların tedavisinde binlerce yıldır çeşitli bitkiler ve yöntemler kullanılmıştır. Bunlardan sülük geçmişte olduğu gibi günümüzde de çok çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Bunların üretilmeleri için yetiştirme çiftlikleri kurulmuştur. Bu üretilen sülükler pek çok hastalığın tedavisinde modern sağlık ünitelerinde kullanılmaktadır.

Huzursuz bacak sendromu, bacakları harekete zorlayan, ağrı, yanma, karamp, uyuşukluk, karıncalanma, elektriklenme hissi, kaşıntı ve yanmayla karekterize bir hastalıktır. Semptomlar gece uyuma periyodunda veya gün içerisinde hareketsizlik veya dinlenme esnasında gelişmektedir. Sürekli bacakları hareket ettirme ihtiyacı uyku kalitesini ciddi ölçüde bozmakta ve günlük yaşamı çok olumsuz olarak etkilemektedir.

Bacak krampları geceleri gelişen istem dışı, ağrılı, uzun süreli, yaygın, bütün iskelet kaslarında gelişebilen spazmlarıdır. Kramplar çok çeşitli nedenlere bağlı olarak erişkin nüfusun yaklaşık %40-60’ında, çocukların %7’sinde görülmektedir.

Livedo retikülaris sıklıkla bacaklarda olmak üzere gövdede, kollarda deride mavi kırmızı ağımsı bir görünümle seyreden vaskülopatidir. Livedo retikülariste esas hadise soğuk veya emosyenel bir uyarıdan sonra spazm ile başlar ve doku oksijen basıncı düşer. Uzun süren spazm olgularında mikrovasküler tromboz gelişir.

Çeşitli sağlık problemlerinin tanıları halkımız arasında konulmakta, hatta geleneksel yöntemlerle de tedavi edilmektedir. Bu tanılar arasında en sık duyduğumuz ise damar damar üstüne binmesidir.

Baker kisti bacak arkasında (popliteal fossa) yer alan eklem sıvısı içeren kitledir. Diz ekleminde sürtünmeyi ortadan kaldıran eklem içi sinoviyal sıvı bulunmaktadır. Eklem iltihabı, kireçlenmesi (gonoartroz), travma, menisküs veya kıkırdak yırtığı gibi problemlere bağlı reaksiyonel olarak sinoviyal eklem sıvısı üretimi artar.

Bazı hastalarda ayak bileği bölgesinde deride kırmızı veya kahverengi renk değişikliği gelişmektedir. Bunlar, bacakta yüksek basıncın etkisine bağlı başlangıçta hafif olurken, ilerleyen yıllar içerisinde daha belirgin bir hal almaktadır.

Pek çok nedene bağlı gelişen toplardamar tıkanıklığında pıhtı oluşumunu engelleyici ilaçlar kullanılır. Başlangıçta 1 hafta enjeksiyonlar ile başlanır ve takiben 3-6-12 ay süre ile kan sulandırıcı tablet (Coumadin) kullanılır.

Pulmoner embolizm, bacak toplardamarları başta olmak üzere sistemik toplardamarlarda oluşan pıhtının dolaşımla gelerek akciğer atardamarlarında tıkanıklığa yol açamasıdır. Embolinin daha az görülen nedenleri arasında yağ dokusu, tümor, hava yeralmaktadır.

Gebelik esnasında ve doğum sonrası dönemde toplardamarlarda (venöz) pıhtılaşma ve buna bağlı akciğer embolisine (pıhtının bacaktan akciğere atılması) eğilim son derece artış göstermektedir.

Doğum kontrol (Oral kontraseptif) ilaçlarının kullanımına bağlı tromboembolik hadiseler oldukça sık görülmektedir. Bunların içinde bulunan östrojen ve progesterone hormonu normal bireylerde tromboemboli riskini 4 misli artmaktadır.

Kalbimizin atardamarlar ile gönderdiği temiz kan ayak parmak uçlarına kadar ulaşmakta ve tekrar kirli kan olarak kalbe dönüş yapmaktadır. Bu dönüş bacaklarımızdaki derin ve yüzeyel toplardamarlarımız aracılığı ile gerçekleştirilmektedir.

Atardamarlarımızın doku ve organlara götürdüğü temiz kan, toplardamarlar (venöz) ile kalbe geri dönüşü sağlanır. Bacakta yüzeyel ve derin olmak üzere iki toplardamar sistemi bulunmaktadır. Derin toplardamar sistemi dönen kanın %90'nını taşımaktadır. Bu toplardamarlar içerisinde kanın sadece kalbe doğru akışını temin eden geri kaçışını engelleyen kapakçıklar bulunmaktadır. Bu kapakçıkların kanı geri kaçırmasına venöz yetmezlik denir.

Yüzeyel toplardamar kaçaklarına bağlı varis saptanan hastaların %20’sinde derinlerde de kaçak saptanmıştır. Bu hastalarda yüzeyel toplardamara yönelik olarak yapılan tedavilerden sonra derinlerdeki kaçağın akibeti çeşitli araştırmalar ile değerlendirilmiştir.

Pıhtı oluşumu ve yıkımı arasındaki normal denge, anormal pıhtı oluşumuna yol açan belirli genetik veya kazanılmış kusurların varlığı ile değişebilir. Pıhtı oluşumu ve yıkımı süreçlerinin patolojik olma nedenleri kan damarı hasarı, venöz staz (vendeki kanın hareketsiz kalması) ve pıhtılaşma bozukluklarının dahil olduğu anormal pıhtı oluşumu ile ilgilidir.